ارکیده، زیبای سلطنتی، هر آنچه نیاز است درباره ارکیده بدانیم

خانواده ارکیده یکی از بزرگترین خانواده گل ها، با بیش از صدهزار گونه است.خانواده Orchidaceae، خانواده ای از گیاهان هستند که تنوع بسیار بالایی در آن دیده می شود. خانواده Orchidaceae شامل 880 جنس و 28 هزار گونه است که یکی از بزرگترین خانواده های گیاهی محسوب می شود. این خانواده از روی تقارن دو جانبی گل هایش شناخته می شود. بسیاری از این انواع ارکیده را می توان به عنوان گیاهان آپارتمانی نگهداری کرد. ارکیده ها را به صورت گل بریدنی هم استفاده می کنند. برخلاف تصور عموم، به آسانی در منازل و آپارتمان ها قابل نگهداری است و با شرایط مختلف سازگاری نشان می دهد. این گیاهان بسیار کم توقع بوده و با محیط خود سازگار می شود. وضع خاص گل ها و نامنظمی اندازه گلبرگ ها از شاخصه های گل های ارکیده است. رنگ و شکل گل های ارکیده‌ بسیار متنوع هستند و بیش از بیست هزارنوع از آن در دنیا وجود دارد. در کل ارکیده ها گیاهانی گرمسیر بوده و بومی شرایط گرم و مرطوب محسوب می شوند. زمان گلدهی بسته به نوع ارکیده‌ متفاوت است اما عمدتا در بهار گل می دهند.

معروفترین انواع ارکیده

1.      گل ارکیده فالانوپسیس یا ارکیده پروانه‌ای (Phalaenopsis Orchid)

این گل که به ارکیده پروانه ای هم معروف است. رایج ترین ارکیده در ایران و جهان این نوع ارکیده است. گیاهی با نگهداری آسان و مناسب افرادی است که تازه می خواهند شروع به نگهداری از یک ارکیده کنند. گل ارکیده فالانوپسیس بومی کشورهای چین و هند است. این گل کم و بیش در تمام طول سال گلدهی دارد. گل آن عمدتا به رنگ‌های سفید، زرد و بنفش در بازار موجود هستند. گل ارکیده سفید بریستول، یورک، کوبه و گل ارکیده بنفش ممفیس، بوشش و فونتین همگی از انواع ارکیده فالانوپسیس هستند.

ارکیده فالانوپسیس

2.      ارکیده کاتلیا (Cattleya Orchid)

موطن اصلی ارکیده کاتلیا کاستاریکا و آرژانتین است. از این نوع ارکیده هیبرید های فراوانی وجود دارد و به همین سبب تنوع بسیار بالایی دارد. ارکیده کاتلیا یکی از گل های محبوب برای دسته گل عروس در دنیاست. فراوانی آن در ایران نسبت به ارکیده پروانه‌ای بسیار کم است. این گل زیبا قابل نگهداری در آپارتمان است فقط باید نور مناسب را برای آن تامین کرد.

ارکیده کاتالیا

3. ارکیده (Dendrobium)

این ارکیده (Dendrobium)  یکی از بزرگترین جنس های ارکیده با بیش از 900گونه است و آنها معمولاً به رنگ هایی مانند سفید ، زرد ، نارنجی ، سبز ، صورتی ، بنفش ، قهوه ای دیده می شوند. منشا این نوع از ارکیده را براساس گونه ها ژاپن، جنوب شرقی آسیا، استرالیا و گینه نو ذکر می کنند. برای برخی از گونه های این ارکیدهخواص دارویی ذکر شده است. یکی از بزرگترین مزایای این ارکیده، این است که می تواند تقریباً در هر نقطه رشد کند و شرایط دمایی از سرما تا گرما را تحمل کند. از این رو برای افراد مبتدی یکی از بهترین گزینه هاست و شرایط مراقبتی آسانی دارد. همچنین در بیشتر مواقع سال گل‌های آن دیده می شود. این ارکیده به سبب تولید گل‌های فراوان درشت، نیاز به قیم برای نگهداری ساقه حامل گل دارد.

ارکیده Dendrobium

نیازهای اکولوژیک

نور و دمای مناسب:

گیاه ارکیده نور غیر مستقیم کنار پنجره را ترجیح می دهد. در کل ارکیده جای پرنور را دوست دارد. نور مهمترین عامل در گلدهی این گیاه است. نور کم که موجب رنگ پریدگی برگ های گیاه شود موجب می گردد تا در فصل گلدهی، ارکیده به گل نرود. همچنین نور شدید و مستقیم گیاه را خواهد سوزاند. دمای مطلوب این گیاه بین ۱۲ تا ۲۸ درجه سانتیگراد است.

آبیاری و غبارپاشی:

گلدان‌ها قبل از خشک شدن باید آبیاری شوند و صبر شود تا دوباره تقریبا نزدیک به خشک شدن برسد تا مجددا آبیاری انجام شود. در تابستان هفته ای دو تا سه بار و در زمستان هفته ای یکبار کافی است. آب مناسب برای ارکیده آبی با املاح کم است. آبیاری و کیفیت آب مورد استفاده برای این گیاهان زیبا، از مهمترین عوامل محیطی مربوط به پرورش این گلها می‌باشد.

جهت تامین رطوبت مورد نیاز گیاه، می توان در بهار و تابستان هر دو روز یکبار با آب ولرم فاقد املاح سطح گیاه را غبارپاشی کرد. در پاییز و زمستان در صورت پایین بودن دما (حدود 13 درجه سانتی گراد) غبارپاشی مضر است.

خاک مناسب و کوددهی:

بسته به نوع ارکیده، خاک آن می تواند متشکل از پیت ماس، خزه اسفگنوم، پوسته درخت، پرلیت، کوکوپیت، شن و خاکه برگ باشد. زهکشی خوب خاک در حفظ شادابی و سلامتی این گیاه، از اهمیت ویژ‌ه‌ای برخوردار است. به منظور حفظ رشد ارکیده ها باید از کودهای حاوی سه عنصر ازت، فسفر و پتاسیم به میزان 20-20-20 که همراه با عناصر ریزمغذی هستند، به میزان بسیار کم (یک چهارم غلظت دستور مصرفی شان) هر هفته به صورت محلول به گیاه داد. یعنی به صورت هفتگی و به میزان کم با کودهای کامل باید ارکیده‌ها را تغذیه نمود.

گلدهی ارکیده

برای گلدهی این گیاه زیبا، نور کافی و غیر مستقیم نقش به سزایی دارد. همچنین، تغذیه مناسب، کم و هفتگی با کودهای کامل در دوره رشدی گیاه مهم است. معمولا برای ارکیده اصطلاح “Weakly, Weekly” به معنای بسیار کم و هفتگی را برای کوددهی و تغذیه ارکیده به کار می برند، زیرا به سبب خاکی بسیار سبک و فاقد مواد مغذی مناسب نیاز دارد به صورت مصنوعی مرتباً به میزان بسیار کم تغذیه شود. کوددهی بیش از حد هم بر گلدهی اثرات منفی دارد و از گیاهسوزی تا رشد رویشی فراوان و بدون گلدهی را ممکن است موجب شود. یکی از کارهای بسیار مهم که در گلدهی مجدد ارکیده‌ها نقش دارد، حذف شاخه گلدهنده، پس از اتمام گلدهی است.

تعویض گلدان و تکثیر

اگر در خاک ارکیده پوسته درخت باشد، لازم است که 2-1 سال یکبار تعویض شود، چون بافت چوبی پوسته درخت به مرور زمان خرد شده و زهکشی و خارج شدن آب از آن خوب نخواهد بود. این امر ممکن است موجب پوسیدگی ریشه های گیاه گردد. برای تعویض خاک و گلدان کافی است، گیاه را با دقت و به آرامی از گلدان خارج کرده، خاک قبلی آن را دور ریخته و ریشه های پوسیده و سیاه شده را با قیچی ببرید. حالا گیاه رادر گلدان گذاشته و خاک جدید را روی آن بریزید.

تکثیر ارکیده از طریق بذر، پاجوش، قلمه و تقسیم بوته مادری صورت می گیرد. تکثیر گیاه در خانه از طریق بذر کار آسانی نیست و معمولا توسط افراد متخصص باغبانی انجام می‌شود. این روش تکثیر زمانبر و مستلزم استفاده از قارچ­های همزیست برای جوانه­زنی است و ممکن است گل های تولید شده از این روش کیفیت مناسبی نداشته باشند. بنابرابن معمول ترین روش تکثیر از طریق قلمه ساقه، جداسازی پاجوش ها وتقسیم بوته مادری است.

در روش تکثیر با استفاده از قلمه ساقه، ساقه ای از گیاه را که دارای گره است، انتخاب کرده و 2 سانتی متر از بالای گره و 2 سانتی متر از پایین گره را به کمک چاقوی هرس یا دیگر ابزارهای باغبانی مرتبط از گیاه اصلی جدا کنید. قلمه را در یک محیط مرطوب داخل ترکیبی از پیت ماس  و کوکوپیت قرار دهید. روی بستر را با یک کیسه پلاستیکی شفاف بپوشانید که رطوبت لازم تامین شود. پس از جوانه زنی قلمه ها، آن ها را داخل یک گلدان بکارید. توجه کنید که ریشه زنی قلمه‌ها در ارکیده طول می کشد.

در روش تکثیر، جداسازی پاجوش ها (گیاهان کوچک موجود در ناحیه اتصال برگ ها به ساقه) و گیاهچه های متصل به گیاه مادری که در اصطلاح به آن  ” keiki  ” می گویند، بهتر است، در فصل بهار و پس از دوره گلدهی انجام شود. برای این کار، گیاهچه ای را که 2 تا 3 برگ دارد و ریشه های آن به اندازه کافی رشد کرده‌اند، را با چاقو جدا کنید. سپس با توجه به شرایط نگهداری  گل ارکیده بالغ خود، پاجوش را هم در همان شرایط نگهداری کنید. توجه کنید ریشه زنی گیاهچه ها ممکن است تا 6 ماه زمان ببرد. عمدتا ارکیده فالانوپسیس با این روش تکثیر می شود.

تصویر بالا یک پاجوش یا  keiki و تصویر  پایین نحوه جداسازی برخی گیاهچه های متصل به گیاه مادری

روش تقسیم بوته مادری، روشی است که برای ارکیده های چند پایه و خمیده مانند کاتلیا انجام می شود. در این روش گیاهی که 6 پیاز کاذب دارد، برای تقسم بوته مناسب است. برای این کار، ریزوم را از بین سومین و چهارمین پیاز کاذب برش داده و هر قسمت را در گلدانی مجزا بکارید. توجه کنید در ارکیده کاتلیا تقسیم ریزوم هر سه سال یکبار صورت می گیرد.

توجه کنید در تمام مراحل از چاقوی تمیز و ضدعفونی شده برای جلوگیری از ابتلای گیاه به بیماری های مختلف استفاده کنید.

روش تقسیم بوته مادری برای تکثیر ارکیده