هیدروپونیک

کشت هیدروپونیک یا آب‌کشت ، یکی از روش‌های خلاقانه تولید محصولات کشاورزی بدون خاک و سم و با کم‌ترین نیاز به آب ( با‌استفاده از محلول مغذی ) است.

در ایران، ده‌ها گلخانه به‌این روش راه‌اندازی شده و هزاران نفر بصورت مستقیم و غیرمستقیم مشغول به‌کار هستند. بااین روش ، در هر نقطه‌ای از ایران می‌توان هر محصول کشاورزی را بدون‌توجه به اقلیم و نوع خاک ، برداشت کرد.

بااین روش ، می‌توان اشتغال‌زایی خوبی داشت و ازهر مکانی بمنظور تولید محصولات کشاورزی که نیاز روزافزون جمعیت ایران در عصر ۱۴۰۰ است، بهره برد. گیاهان ، مثل دیگر جانداران ، بی‌احساس ، بی‌تحرک و تک‌بعدی نیستند و شعور و احساس دارند. برقراری ارتباط با گیاهان در رشد و نمو آنها حائزاهمیت است.

کشت هیدروپونیک یا آب‌کشت اصطلاحی در علم باغداری است که به روشی در صنعت کشاورزی مدرن امروز جهان اشاره می‌کند. که گیاه، بجای آنکه مثل روش‌‎سنتی همیشگی ، در خاک ، رشد و نمو پیداکند. درسیالی از محلول‌های غذایی قرار می‌گیرد تا بستر هماهنگی جهت رشد گیاه بصورت هیدروپونیک ( HYDROPONIC ) فراهم‌ شود.

در روش‌های گلخانه ای ، کشت به‌این روش، محبوبیت زیادی پیدا کرده است و در ۳۱ استان کشور نیز، هزاران نفر در این حوزه مشغول به کار هستند. تولید گلخانه ای، نه به فصل ارتباط دارد و نه به تغییرات آب و هوایی. هدر رفت محصول کم می‌شود و می‌توان با استقرار فناوری ، اثربخش تولید را ارتقا داد. روش هیدرپونیک مثل هر روش گلخانه ای ، دارای معایب و فوایدی است که باید درنظر داشت.

این که آیا هرگیاه یا محصولی را در هر اقلیمی می‌توان به روش هیدروپونیک تولیدنمود. موضوعی‌است که نیاز به کار مطالعاتی و امکان‌سنجی ( FEASIBILITY STUDY ) دارد. مثلاً تولید هیدروپونیک توت فرنگی ، گوجه فرنگی ، خیار و فلفل و گیاهان برگی همچون کاهو ، بازدهی خوبی دارد.

در روش هیدروپونیک ، آلودگی خاک ، مشغله‌ذهنی گلخانه‌دار نیست و نیازی به ضد عفونی نخواهد بود. چون آب بصورت چرخشی در حرکت است. در مصرف آب صرفه‌جویی شده و هزینه تمام‌شده تولید ،‌ کاهش می‌یابد. این یک فرصت خوب برای استان‌هایی با بحران کم‌آبی مثل یزد و سمنان است. ریشه گیاه ، درمعرض هوا قرارداشته و قطعاً ، منفعت تولید را به‌همراه خواهد داشت.

آنچه در تولید به‌روش کشت هیدروپونیک اهمیت دارد ، لوله‌کشی بمنظور آبرسانی است که همین صرفه‌جویی در منابع آب ، هزینه تمام شده سرمایه‌گذاری و بازدهی تولید را ارتقا می‌بخشد. مشاوره با متخصص کشاورزی جهت طراحی و استقرار گلخانه هیدروپوینک ، اهمیت فراوان دارد.

این روش، شامل تکنیک های شش گانه است که عبارتند از:

• روش نوار غذایی یا NFT
• روش شناوری
• روش هواکشت
• روش سیستم مویینگی
• روش سیستم قطره ای
• روش غوطه روی یا DWC

در کلیه روش‌های شش‌گانه فوق‌الذکر، بستر کشت گیاه ، حالت‌خنثی دارد و هیچ ماده‌مغذی در آن نیست. لذا، تغذیه گیاه توسط محلولی که از پیش تهیه شده ، انجام می‌گردد و البته برخی از این روش‌ها نیز به نسبت هدف تولید و بزرگی گلخانه و انتظار کشت و برداشت ، باهم ترکیب می‌شود و سیستم‌های ترکیبی را در روش هیدروپونیک ، خلق می‌کند. روش محبوب آکوا پوینک ، تکنیکی است که بمنظور پرورش ماهی و گیاه بصورت توامان ( SIMULTANEOUSLY ) انجام می‌شود.

در سیستم « ورمی پونیک » ، بجای ماهی ، از کرم استفاده می‌شود.

مزایا و معایب کشت هیدروپونیک

در روش کشت بدون خاک، محلول غذایی ، همانطور که گفته‎‌شد ، سیال است و امکان کنترل آن به‌راحتی وجود دارد. شما مثل سرم ، می‌توانید هر ماده‌غذایی که نیازاست ،‌ برای ارتقا رشد محصول ، به‌این محلول اضافه کنید. درحالیکه در کشت در بسترخاک ، چنین چیزی امکان‌ندارد.

یکی از فواید روش هیدروپونیک آنست که گیاهانی را می‌توان دراین روش پرورش داد که درحالت عادی ، رشدنکرده یا هزینه رشد آنها مقرون به صرفه نیست. بهینه‌سازی مصرف آب، یکی از فوایدمهم در تولید هیدروپونیک است. مخصوصاً برای نواحی‌خشک ، یک نعمت محسوب می‌شود. نیازی به ضدعفونی‌کردن بستر ندارید و آلودگی ریشه هم کاهش می‌یابد. به نسبت روش غرق آبی ، محصولی‌بیشتر و با کیفیت بهتر در اختیار گلخانه‌دار و کشاورز قرار می‌گیرد.

از معایب روش هیدروپونیک می‌توان به سرمایه‌گذاری بالا برای احداث گلخانه اشاره‌‌نمود. چراکه همه سیستم‌های شما باید اتوماتیک بوده و نیاز به سرمایه درگردش است. نیاز به مشاور دارید و آلودگی آب‌های زیرزمینی در کنار دفع ضایعاتی چون پشم سنگ نیز ، به عیوب این‌روش اضافه می‌کند.

فواید روش کشت هیدروپونیک

• عدم نیاز گسترده به خاک
• حذف استفاده از آفت‌کش‌ها و سموم که هزینه تمام‌شده تولید را افزایش می‌دهد و خاک را آلوده می‌کند.
• روشی محبوب برای تولید محصولات کشاورزی تراریخته
• حذف علف هرز در تولید محصولات کشاورزی
• کاهش مصرف آب بخصوص درمناطقی که با کم‌آبی مواجه هستند.
• افزایش ارزش غذایی محصولات هیدروپونیک به‌روش سنتی.
• تولید میوه و سبزی در مناطق سردسیر و باتلاقی ایران و جهان
• بازآفرینی مناطق کمتر توسعه‌یافته و مکان‌های متروکه بمنظور احداث گلخانه روش هلندی
• کشت گیاهان علوفه‌ای بصورت متوالی برای واحدهای کوچک دامداری
• کاهش ابتلای گیاهان به بیماری‌های ارگانیک و انگلی
• کاهش قابل‌ملاحظه استخدام منابع انسانی و کاهش هزینه‌های سربار تولید محصولات کشاورزی.

انواع روش های کشت هیدروپونیک

برخی از روش‌های کشت را در اینجا اشاره می‌کنیم :

• روش کشت آبی : ریشه‌ی گیاه ، داخل محلول‌غذایی قرارگرفته و حد فاصل ریشه و ساقه که طوقه نامیده می‌شود. از مایع بیرون است و با پلاستیک، بالا نگهداشته می‌شود.

• روش کشت ماسه ای : ریشه گیاه داخل مواد جامدی که دارای قطر کوچکتر از سه میلی‌متر هستند ، قرار می‌گیرد و پشم سنگ، از آن جمله است.

• روش کشت در سنگ ریزه : ریشه گیاه داخل مواد جامدی که دارای قطر بزرگتر از سه میلی‌متر هستند ، قرار می‌گیرد و سنگ خارا از آن جمله است.

• روش کشت در هوا : ریشه گیاه در اکوسیستمی قرار می‌گیرد که توسط قطرات آب که حامل موادغذایی است، اشباع می‌شود.
• روش کشت در ورمی کولیت: ورمی کولیت ، روش دیگری است که ریشه گیاه با مواد کانی ، مخلوط می‌شود.

• روش کشت آبی : برای تولید گیاهان و گل‌های زینتی کاربرد دارد.
این سیستم برای کشت شنی، ماسه ای و آبی قابل‌استفاده است و در همه ، رشدگیاه در بستر فاقد خاک انجام می‌شود. به‌اینصورت که گیاهان ، داخل ردیف‌های طولانی از گلدان‌ها داخل گلخانه قرارگرفته و انفرادی، کشت می‌شوند. و با سیال محلول غذایی که توسط پمپ ، بین آنها در جریان است، تغذیه می‌شوند و با خاصیت مویینگی ریشه ، موادغذایی انتقال می‌یابد.

درواقع خاصیت مویینگی ، یک سیستم غیرفعال است که محلول غذایی در اختیار گیاه قرارگرفته و موجب رشد آن می‌شود. در سیستم‌های فعال مثل سیستم هیدروپونیک ، محلول غذایی توسط پمپ بصورت دورانی حرکت‌کرده و ریشه را تغذیه می‌کند. محلول غذایی مصرف نشده ، توسط نیروی جاذبه به تانکر حامل سیال محلول ، انتقال می‌یابد.

روش فعال شناوری ، محلول توسط پمپ ، به ریشه گیاه منتقل می‌شود. و گیاهان در ردیف‌های گسترده کنارهم که شیب کمی دارند ، قرار می‌گیرد. ردیف‌ها ، همه مایل هستند تا دراثر جاذبه زمین ، محلول پس از حرکت در طول ، به تانکر بازگردد. این چرخه تا زمان رشد گیاه ، ادامه می‌یابد. مهارت کاربر و دما و رطوبت و بزرگی‌گلخانه و میزان سرمایه‌ی کشاورز و تولیدکننده ، نقش بسزایی در ارتقا کیفیت و اثربخشی تولید محصول به‌روش هیدروپونیک دارد.

روش نواری در سیستم هیدروپونیک

دراین روش ، محلول غذایی ، درمسیر کم‌عمق و محدود حرکت نموده و ریشه را تغذیه می‌کند. حرکت ، دوار است و با CIRCULATION در طول مسیر ادامه می‌یابد. مقصود از نوار ، لایه نازک محلول‌غذایی است. درواقع این‌روش، شبیه روش غوطه‌وری است و محلول ، بصورت مداوم و مستمر دراختیار گیاه قرارمی‌گیرد. تفاوت ، در نوع قرارگیری محلول غذایی است و بس. در روش NFT ، باید مسیر حرکت سیال غذایی ، شیب ملایم داشته باشد تا محلول از تانکرهای اصلی با پمپ، به بالاترین قسمت ، پمپاژ شود. و با شتاب جاذبه زمین ، به حرکت خود ادامه خواهندداد. روش NFT برای تولید میوه توصیه نمی‌شود به دلیل اینکه ریشه‌ی گیاه ، حالت آزاد دارد. و برای محصولاتی که اندام هوایی سنگین دارند ، کاربرد ندارد.

اگر به‌دنبال تولید محصولات کشاورزی و کارآفرینی دراین عرصه هستید. HYDROPINC یک‌روش خلاقانه و مناسب اقلیم کم‌باران و خشک ایران است. در روش‌های نوین ، بذر گیاهان دربرابر بیماری‌ها مقاوم‌شده و نیاز کمتری به کود آلی دارد. و تولید بذر هیدروپونیک ، ظرف شش‌ماه امکانپذیر بوده و اشتغالزایی خوبی را برای مشتاقان به ارمغان می‌آورد.

منبع سایت گلخانه پارس آباد و « هیدروپونیک ، راهنمای کامل و عملی کشت بدون خاک» اثر دکتر سیعد رضا وصال