هر آنچه لازم است از هرس درختان میوه بدانید!!؟

چرا هرس می کنیم؟

در گذشته برخی افراد به صورت سنتی هرس را مضر می دانستند که شاید نتوان انتقادی به این افکار وارد آورد. زیرا هرس کردن شاخه ها برای میوه بهتر و تنک کردن میوه برای بالا رفتن کیفیت ودرشت شدن میوه در کشاورزی معیشتی و کم درآمد قدیم چندان معنی و مفهمومی نداشته است. اما امروزه با گسترش آموزش های جدید و بالا رفتن مطالبات تولید کننده و مصرف کننده و نیز اهمیت یافتن مسئله ای به نام درجه کیفی محصولات و بازارپسندی آنان، رعایت هرس و تربیت صحیح درخت در بین باغداران رواج یافته است. اگر تا دیروز مروجین کشاورزی برای ارائه روشی جدید و انتقال تکنولوژی خود دربه در به دنبال باغدار و کشاورز بودند؛ امروز کشاورزان و باغداران ما با افزایش آگاهی تشنه نوآوری در همه عرصه ها هستند.

تعریف هرس و انواع آن

در يك تعريف كلي هرس را می توان، قطع كامل يا جزئي قسمت هاي مختلف گياه برای هدايت رشد و باروري در گياه، تعریف کرد.

عمدتا بر اساس زمان انجام هرس، آن را به دونوع هرس زمستانه یا هرس سیاه و هرس بهاره یا تابستانه (در فصل رشد گیاه) معروف به هرس سبز تقسیم بندی می کنند.

هرس زمستانه یا هرس سیاه:

زمان این نوع هرس پس از ریزش برگ ها در پاییز و تا اواخر زمستان است. این عمل در زمان خواب گیاه صورت می گیرد.  هرس زمستانه را هم می توان هرس سنگین و هم هرس سبک انجام داد. در هرس سنگین تعداد زیادی شاخه حذف می گردد. گاهی در این نوع هرس که برای جوان سازی درختان پیر صورت می گیرد تا دو سوم شاخه ها قطع می شود. در هرس سبک فقط نوک شاخه ها سرزنی ویا چند شاخه محدود انتهایی حذف می شوند.

سال آوری در تعداد زیادی از درختان میوه مانند خرما، فندق و سیب خصوصا در رقم سیب زرد دیده می شود. علاوه بر تامین و بهبود کوددهی این درختان، هرس و تنک کردن جوانه گل و میوه در بهار (هرس سبز) و یا کاهش شاخه های بارده در زمستان (هرس زمستانه) در جلوگیری از سال آوری این درختان میوه موثر است.

باید یادآوری کرد هرچه هرس در برخی از درختان و درختچه ها در فصل غیرفعال (پاییز و زمستان) زودتر صورت گیرد، در فصل بهار جوانه ها زودتر شروع به باز شدن می نمایند. بدیهی است در مناطق با خطر سرمای بهاره، باز شدن فوری جوانه ها موجب خسارت به این نوع درختان خواهد شد.

همچنین در مناطق سردسیر و کوهستانی، هرس درختان میوه سردسیری مثل سیب، گلابی، زردآلو و آلو در اوایل زمستان ممکن است موجب سرمازدگی شاخه های هرس شده و جوانه ها به خاطر قرارگیری در معرض سرمای شدید شود. بنابراین انتخاب زمان هرس زمستانه در پاییز، اوایل زمستان یا انتهای آن با توجه به منطقه و نیز نوع درختان میوه از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

هرس بهاره یا سبز:

این نوع هرس برعکس هرس قبل در فصل رشدی گیاه صورت می گیرد. این نوع هرس در درختان زینتی متداول تر از درختان میوه است. در گیاهان زینتی پس از گلدهی با حذف شاخه های گلدهی ویا گل های خشکیده برای گلدهی بهتر در دوره بعدی آماده می شوند. اما در درختان میوه، هرس سبز موجب ذخیره سازی بهتر مواد غذایی در شاخه ها، رشد شاخه های جدید، تشکیل جوانه گل روی شاخه های بارور و بالا رفتن کیفیت میوه خواهد شد. به عنوان مثال در انگور، هرس سبز در ماه های آخر فصل رشد عامل مهمی در بالا رفتن کیفیت میوه خواهد بود. زیرا رشد جدیدی برای مصرف مواد غذایی وجود ندارد و از سوی دیگر رسیدن نور به بقیه شاخه ها موجب بالا رفتن کیفیت میوه انگور خواهد شد.

همچنین، تنک کردن شاخه ها در فصل رشد خصوصا در اوایل فصل، نقش مهمی در تشکیل شاخه های بارده دارد و موجب تشکیل تعداد بیشتری از آنها خواهد شد. چیدن نوک سرشاخه ها یا قطع قسمت کمی از سرشاخه ها در برخی درختان میوه مانند انگور، تمشک و انگور فرنگی موجب تولید شاخه های فرعی و بارده بیشتری می شود.

اما باید توجه نمود که هرس سبز باید با دقت صورت گیرد زیرا اگر بدون در نظر گرفتن شرایط محیطی و نوع و رقم درخت صورت گیرد ممکن است موجب ضعف کلی درخت گردد.

مزایای هرس

از مزاياي عمل هرس مي توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حذف شاخه هاي ناخواسته بدشكل نابجا، خشك و آلوده به بيماري ها
• توزيع مناسب شاخه ها در كليه جهات به گونه اي كه هوا و نور به ميزان كافي در تاج درخت نفوذ كند
• ايجاد تعادل بين اندام هاي رويشي و سيستم ريشه
• متعادل كردن بار ميوه در درخت و جلوگيري از سال آوري
• دادن فرم و اسكلت مناسب به درخت؛ شكل سازي و فرم دادن به گياهان زينتي نظير انواع سروها، شمشاد ها و…
• محدود كردن رشد گياه براي تسهيل عمليات باغي
• جوان ساختن درختان مسن از طريق حذف شاخه هاي پير و تحريك گياه براي توليد شاخه هاي جديد

هرس شاخه اصلی درختان یا تربیت فرم درخت در نهال ها

در حقیقت استخوان بندی یک درخت در سالهای اول تا سوم و چهارم عمر آن شکل می گیرد. چهارچوب یک درخت تنه اصلی و شاخه های فرعی درجه یک منشعب از تنه اصلی هستند. تعداد این شاخه های فرعی درجه یک، از 2 تا 20 متغیر است. مناسب ترین تعداد برای درختان میوه سردسیری حداکثر 8 عدد است وگرنه با مشکل نفوذ نور به وسط درخت و فعالیت های داشت و برداشت روبرو می گردد. برای ایجاد بهترین زاویه شاخه ها با تنه اصلی و دریافت بیشترین نور اصولا از 3 نوع فرم درخت برای تربیت نهال درختان استفاده می شود.

1. فرم طبیعی:

که با حفظ شاخه وسطی نهال و نگهداری آن شاخه به عنوان پیش آهنگ همراه است و شاخه های فرعی از آن منشعب می شوند.

 2. فرم متغیر یا شلجمی:

در این روش، پس از قطع شاخه اصلی نهال و به وجود آمدن چند شاخه جانبی قوی یکی از شاخه های جانبی که معمولا بالاترین و نزدیک ترین شاخه به محور وسط است به عنوان پیش آهنگ و محور جانشین ساقه اصلی قطع شده انتخاب می شود.

3.فرم جامی یا فرم باز:

در این فرم برای دریافت هر چه بیشتر نور شاخه وسط نهال از محل معینی قطع می گردد. شاخه های جانبی با موقعیت های مساوی از اطراف آن به گونه ای خارج می شوند که وسط درخت باز باشد.

به صورت کلی، کارشناسان بهترین فرم تربیت درختان میوه را فرم متغیر عنوان می کنند که محور اصلی نهال از 70-60 سانتی متری سطح زمین قطع گردد. در بهار با ظاهر شدن شاخه های جانبی بالاترین آنها جایگزین محور اصلی شود و کمتر کوتاه شود. سایر شاخه های جوان در چهارطرف محور جدید کوتاه تر هرس شوند.

هرس خاص برخی از درختان میوه

• سیب و گلابی

سیب و گلابی جز میوه های مناطق سردسیری و معتدله محسوب می شوند. میوه آنها بر روی شاخه های کوتاه مهمیز شکل به نام سیخک یا اسپور تولید می شود. سیخک ها در درختانی که سال های قبل به درستی هرس نشده و تغذیه مناسبی دریافت نکرده اند، ضعیف و لاغر هستند و قدرت باروری خود را از دست داده اند.

در دو تا پنج سال اول رشد درخت توقع میوه چندانی از درخت وجود ندارد. پس تمرکز باغدار در هرس باید، ایجاد شاخه‌هاو چهارچوب محکم (فرم دهی نهال) با پراکنش صحیح و ایجاد هر چه بیشتر سیخک ها روی آنها باشد. در سالهای باردهی درخت هرس بیشتر از نوک شاخه ها صورت می گیرد. به عبارت دیگر سرزنی شاخه ها بر تنک کردن شاخه ها ارجحیت دارد. مگر در موارد خاص مثل آفات و امراض و شاخه های درهم شکسته و فرو رفته، تنک کردن شاخه ها انجام گیرد.

همچنین در سالهای باردهی، اگر پس از ریزش طبیعی میوه درختان سیب و گلابی در تیرماه بار درخت همچنان سنگین باشد، عمل تنک کردن میوه (هرس سبز) به منظور حفظ کیفیت میوه و جلوگیری از سال آوری انجام می گیرد. در این حالت میوه های ریز و بد فرم حذف خواهند شد تا جایی که بین دو میوه فاصله 10-15 سانتی متری وجود داشته باشد.

پس از گذشت سالها و با مسن تر شدن درخت، جریان هرس برعکس شده و تنک کردن شاخه ها بر سرزنی نوک آنها پیشی می گیرد.

• هلو و شلیل

میوه دهی در هلو و شلیل درست برعکس سیب و گلابی است. در این درختان جوانه های بارده در طول شاخه های بلند تشکیل می گردند. جوانه انتهایی در این درختان شاخه ساز است نه گل ساز. بنابراین، در هرس هلو و شلیل برخی از شاخه های یکساله، ضعیف و کم بار حذف می گردند. شاخه های پربار و قوی را باید کوتاه کرد تا تولید شاخه های گل ساز در سال آینده را تدارک ببینند. پس در هلو و شلیل برخلاف سیب و گلابی دو روش هرس سرزنی نوک شاخه ها و تنک کردن شاخه ها به صورت همزمان روی شاخه های مختلف صورت می گیرد.

همچنین، در مناطق با بیم سرمای کشنده بهاره، نباید به بهانه بالا بردن کیفیت محصول، هرس شدید روی شاخه های حامل جوانه های گل انجام  شود. زیرا ممکن است سرمای بهاره تعداد زیادی جوانه گل ساز را نابود و موجب کاهش شدید تولید شود.

شاخه ساز بودن جوانه انتهایی و میوه ساز بودن جوانه های جانبی هلو و شلیل، هرس سالیانه و مداوم آنها را طلب می کند. در غیر این صورت پس از چندین سال باردهی قسمت پایینی شاخه ها به تدیج خالی از بار و درخت تبدیل به مقدار زیادی چوب بی ثمر خواهد شد که در انتهای قسمت بالای تاج آن تعداد کمی میوه مشاهده می شود.

• انگور

بوته مو یکی از هرس پذیر ترین درختان میوه است. مو به دلیل رشد سالانه می بایستی همه ساله هرس شود. در موقع هرس بیش از ۸۰ درصد از شاخه های آن حذف می گردد. هرس مو از همه عملیات باغی مهمتر است. منظور از هرس انگور ،کم کردن تعدادی از شاخه های اضافی و غیر بارور و کوتاه نمودن بقیه آنها است. این عمل به صورتی انجام می گردد که تعادل بین ریشه و اندامهای هوایی برقرار گردد. و در ادامه آن بتوان میوه  کافی با کیفیت بالا بدست آورد و همچنین زمینه رشد را که تامین کننده ی میوه سال آینده است ، فراهم ساخت.

عملیات هرس بوته ی مو ، بطور معمول در ۲ فصل اجرا می گردد. در هرس زمستانه، شاخه های خشکیده ، ضعیف و بیمار و یا شاخه های بارده همان سال را می برند. شاخه های مناسب با تعداد جوانه معینی بر روی آنها باقی می گذارند. به نحوی که این جوانه ها بتوانند در سال زراعی بعد، باردهی بوته را تامین کنند. در هرس تابستانه، این نوع هرس را می توان کامل کننده ی هرس خشک دانست ، چرا که این عمل باعث توزیع صحیح و منظم مواد غذایی در اندام های گیاه می شود .این هرس ، هنگامی بر روی بوته مو انجام می گیرد که جوانه ها شروع به رشد کرده باشند.

• آلبالو

هرس درخت آلبالو باید هر ساله انجام می شود. هرس فرم دهی در درخت آلبالو با توجه به تراکم شاخ و برگ در این درخت میوه، از اهمیت بیشتری برخوردار است. شاخه هایی که نزدیک به هم هستند و یا شاخه هایی که باردهی کمی و بی کیفیتی دارند باید در زمان هرس قطع شوند.

• فندق

هرس در درختان فندق به صورت تدریجی و مرحله به مرحله انجام می شود. در سال های ابتدایی کشت نهال فندق معمولا اقدام به هرس شاخه های اضافی می گردد. پس از چند سال هرس شاخ و برگ های جانبی نیز انجام می شود. سر زنی در شاخه های بارده در درختان فندق مرسوم است. از سال پنجم کشت به بعد هر 3 سال یکبار و به منظور تقویت درخت و شاخه های بارده آن سرزنی صورت می گیرد.

• به

نهال به معمولا در سال های ابتدایی کشت به هرس ساقه احتیاج دارد. از سال پنجم کاشت به بعد به هرس شاخه و برگ نیازمند است. هرس درخت به دلیل عدم گستردگی شاخ و برگ آنها بسیار سریع انجام می شود. شاخ و برگ خشک شده وکم بار در فصل تابستان حذف می شود.

هرس و تغذیه دو عامل کلیدی و پیشگیرانه درباغبانی است که با انجام درست و علمی آن بسیاری ازهزینه ها دراینده به باغدار تحمیل نخواهد شد.

شما با کسب آگاهی بیشتر نحوه انجام یک هرس درست و اصولی بسادگی می توانید آن را درباغ یا ویلای خودتان اجرایی کنید و اگر فرصت کافی برای انجام آن ندارید می توانید از تیمهای تخصصی کالوزان بهره ببرید.بدین منظورکافیست فرم درخواست خدمات حضوری را پر‌ و ارسال نمایید و منتظر تماس کارشناسان ما باشید.